LAZARUS VE ÇOK
BOYUTLU TERAPİ
Yaklaşımın felsefesi
Çok boyutlu fikir,
insanların çok çeşitli ihtiyaçları ve beklentileri olduğunu buna bağlı olarak
da terapistin tarz anlamında, taktiksel olarak ve stratejik anlamda çok geniş
bir yelpazede manevralar yapması gerektiğini vurgular. Çok boyutlu terapi bir
sistem değildir; değerlendirme ve terapi için insani bir bütünleşme,
sistemleştirme ve kapsamlı bir plan sağlayan bir yaklaşımdır (lazarus, 2013).
Çok boyutlu terapi tüm
kuramların karışımı değildir. Çok boyutlu terapistler,
kullandıkları tekniklerin altında yatan kuramların hiçbirine taraftar olmazlar
(Lazarus, 2013).
Yedi Boyut
Lazarus, bireylerin yedi
temel şekilde kendilerini ve dünyayı deneyimlediklerini belirtmiş ve bu görüşü
de BASIC ID olarak formülleştirmiştir (Scharf, 2013).
BASIC ID, insan işleyişi ile
ilgili hem nicel hem de nitel bilgi verir. Ayrıca psikolojik fonksiyon
bozukluğunun kapsamlı ve spesifik iyileştirmesi için bir küçük rehber sağlar
(Lazarus, 2013).
Çok boyutlu davranış
tedavisinde, hasta-terapist etkileşimi, Davranış, Duygu, Duyum, Hayal, Biliş,
Kişilerarası İlişkiler ve İlaçlar olmak üzere yedi modele odaklanmayı içerir.
Bu yedi yöntem birbirine bağımlı ve etkileşimli olarak kabul edilir (Smith ve
Southern, 1980).
Her hasta-terapist
etkileşimi, davranışları (bir kanepede uzanmış olmak ve özgürce ilişki kurmak
veya önemli bir karşılaşmayı oynayan aktif rol) duyguları (yargısız kabulün
sessiz sevinci ya da bastırılmış öfkenin hırıltılı serbest bırakılması),
duyumları (bedensel rahatsızlıkların spontan farkındalığından spesifik şehvetli
zevklerin kasıtlı olarak üretilmesine kadar geniş bir duyusal uyarı yelpazesini
kapsar), hayalleri(bir çocukluk belleğinin kısaca bakışı veya sakin üreten bir sahnenin
yaratılmış algısı olsun) ve bilişleri (temel değerlerimizi, tutumlarımızı ve
inançlarımızı oluşturan anlayışlar, felsefe, düşünce ve yargıları)
içermektedir. Bunların hepsi kişiler arası ilişki bağlamında veya çeşitli
kişiler arası ilişkiler içinde gerçekleşir. Ve birçok hastayla ilaveten, ilacı
veya ilaçları (örneğin, fenotiazin türevleri ve çeşitli antidepresanları ruh
hali düzenleyicileri) ihtiyaç duymaktadır. Yukarıdaki italik kelimelerden her
birinin ilk harfini alarak BASIC ID kısaltmasına sahibiz. Açıkçası, önerilen
yedi yöntemler birbirine bağlı ve etkileşimlidir (Lazarus, 1973).
Çoklu yaklaşım tedavinin
danışana özel olarak yapılması gerektiği fikrini ortaya koymaktadır. Danışanın
ihtiyaçları terapistin teorik çerçevesinden daha önemlidir. Çok boyutlu
yaklaşım Basıc Id’ye sert bir şekilde bağlı kalmayı önermemektedir (Lazarus ve
Abramovitz, 2004).
Çok boyutlu yönelim,
terapötik esnekliği ve çok yönlülüğü diğer tüm unsurların üzerinde görür
(Lazarus, 2013).
Ateşleme Sırası
Kişi bir olayla
karşılaştığında, bu sistemlerin hangi sıra ile yer alacağını ifade etmek için
ateşleme sırası terimi kullanılmıştır (Scharf, 2013).
‘’Bir partide biri, aptalca
bir düşünceyi dürtüsel bir şekilde ağzından kaçırır. Gruba bir sessizlik çöker
ve adam hoşnutsuzluğunu fark eder. Adam terleyip utanır ve insanların
arkasından yaptıkları yorumları hayal eder. Oturduğu yerden kalkar ve odadan
çıkar.’’
(Davranış-Duygulanım-Biliş-Duyum-Hayal-Davranış)
İz sürme ise terapistin
ateşleme sırasını izlemesidir. Terapötik tedaviler iz sürmeye uygun olabilir
(Scharf, 2013).
Değerlendirmeyi
Nasıl Yaparız?
Çok Boyutlu Bir
Değerlendirmenin Unsurları Aşağıdaki Unsurları İçerir:
B: Bireysel olarak ne
yapıyor? Danışanın neyi arttırması ya da azaltması gerekiyor? Ne yapmayı
bırakmalı ne yapmaya başlamalı?
A: Hangi duygular baskın?
Öfke, kaygı, depresyon veya bunların kombinasyonları ile uğraşıyor muyuz ne
ölçüde karşı karşıyayız? Bu olumsuz etkileri yaratan şey bazı bilişler,
imgeler, kişiler arası çatışma mı? Çeşitli davranışlar kişiler üzerinde ne gibi
bir etkiye sahip? Bu etkinin diğer boyutları nasıl etkilediğini nasıl
bulacaksınız?
S: Özel duyu şikayetleri var
mı (gerginlik, kronik ağrı, titreme vb.)? Bu olumsuz duyumlara ne gibi hisler,
düşünceler ve davranışlar eşlik ediyor? Kişi hangi pozitif duyumları (Örn;
görsel, işitsel, dokunsal, koku ve tatlı lezzetler) bildirir? Buna bağlı olarak
gerektiğinde, erotik zevkin geliştirilmesi veya yetiştirilmesi uygulanabilir
bir terapötik amaçtır.
I: Hangi fanteziler ve
imgeler baskındır? Kişinin ‘’kendi’’ imajı nedir? Belirli başarı ya da
başarısızlık görüntüsü var mı (örneğin mutsuz ya da travmatik deneyimler
karşısında flashback)? Bu görüntüler devam eden bilişler, davranışlar,
duygulanım tepkileri ve benzerleri ile nasıl ilişkilidir?
C: Bireyin ana tutum, değer,
inanç ve görüşlerini belirleyebilir miyiz? Bu kişinin baskın ne kadar
zorunlulukları ve yükümlülükleri var? İşleyişini yavaşlatan herhangi bir
otomatik düşünceyi bulabilir miyiz?
I: Bu bireyin hayatındaki
önemli kişileri kimlerdir? Onlardan ne istemekte, ne beklemekte, onlara ne vaat
ediyor ve onlara ne yapıyor? İlişkiler hangi özel hazları ve acıları verir?
D: Bu kişi biyolojik olarak sağlıklı
mı ve sağlık açısından bilinçli mi? Herhangi bir tıbbi şikâyet ya da endişesi
var mı? Ayrıntılar diyet, kilo, uyku, egzersiz, alkol ve uyuşturucu kullanımı
ile alakalı mıdır (Lazarus ve Abramovitz, 2004)?
Çok Boyutlu Terapide Amaç
Nedir?
Psikolojik olarak çekilen
acıyı azaltmak ve kişisel gelişimi mümkün olduğu kadar hızlı ve mümkün olduğu
kadar kalıcı şekilde desteklemektir (Lazarus, 2013).
Daha önce görülmeyen bir
şekilde bir hastaya yaklaşır ve göze çarpan davranışları, duyguları, duyguları,
imgeleri, bilişleri, kişiler arası ilişkileri ve uyuşturucu ya da ilaç
gereksinimini ayrıntılı olarak sorarsak, rutin öykü alma ve psikolojik
testlerin verdiği bilgilerden onun hakkında muhtemelen fazlasını öğreniriz. Bu
genel güdülerle terapötik hizmet için bilmemiz gereken her şeyi sağlayıp
sağlamayacağımız ampirik bir sorudur (Lazarus, 1973).
Teknikler
Lazarus, çok boyutlu
terapide yaygın olarak kullanılan 33 tekniği sıralar. Bu tekniklerin yaklaşık
yarısı davranışçı, %25’i bilişsel ve kalanı da diğer kuramsal yönlendirmelerden
gelir (Scharf, 2013).
Yani Lazarus’un modeli bir
bakıma teknik eklektizimdir ancak yine
hatırlatmakta fayda var ÇBT
uygulayıcıları tekniklerini kullandıkları hiçbir kurama taraftar olmazlar.
Şuan aklınıza herhangi bir
durumun BASIC ID’de tam olarak nereye konumlandırılacağını nasıl bileceğiz
sorusu gelebilir. Durum davranış mı, duyum mu, hayal mi gibi…
Bazı terapistler belli bir
unsuru tam olarak nereye konumlandıracaklarını belirlerken zaman
kaybedebilirler. ‘’Mükemmel Uygunluklar’’ üzerinde zaman kaybetmek klinik
olarak zarar vericidir. Profilin herhangi bir yerinde ilgili bir problem ortaya
çıktıkça gerekli terapötik ilgiyi görecektir (Lazarus, 2013).
KAYNAKÇA
Lazarus, A. (1973)
Multimodal behavior therapy: treating the ‘’basic ıd. The Journal Of Nervous
And Mental Disease, 156(6), 404-411.
Lazarus, A. ve Abramovitz,
A. (2004) A multimodal behavioral approach to performance anxiety. Journal
Of Clinical Psychology, 60(8), 831-840.
Lazarus, A. (2013) Çok
Boyutlu Terapi Uygulaması. (Çev. S. Güneri) İstanbul: Psikoterapi Enstitüsü
Smith, L.R. ve Southern, S.
(1980) Multimodal career counseling: an application of the "basic
id". The Vocatıonal Guıdance Quarterly, 29(1), 56-64.
Sharf, R. S. (2014).
Psikoterapi ve psikolojik danışma kuramları (Çev. N. V. Acar). Ankara: Nobel
