TEK HÜCREDEN KOMPLİKE BİR BEYNE: EVRİM

    Bu yazımda size 10 başlıkta evrimi anlatacağım.

    1-En temelden: Canlı Nedir?

   Eğer bir araya toplanmış olan molekül yığınları çevreden enerji yakalayabiliyor, bu enerjiyi kendini replike etmek için yani kendi benzerini yapmak için kullanabiliyor ve bu sayede gelişip çoğabiliyorsa, bu molekül yığınının canlı olduğu kabul edilir. Hayatın varlığına işaret eden karbon birikintileri yaklaşık 3 milyar 800 milyon yıl yaşındaki kayaçlarda bulunmaktadır ancak yeryüzündeki hayatın en eski kanıtı 3 buçuk milyar yıl öncesine tarihlenmiş bakteri benzeri mikrofosillerin oluşturduğu tabakalı yapıya sahip tepecik şeklindeki ‘’stromatolitler’dir.

2-Evrim Nedir?

   Evrim sözlük anlamı itibariyle birdenbire olmayan, zaman içinde ve doğal biçimde, kendiliğinden ve sürekli olarak, evre evre olan gelişim, ağır ağır ve kendiliğinden olan niteliksel ve niceliksel değişme sürecidir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta değişimin çok uzun zaman aldığıdır. Yani bir insan hayatında gözle görülen bir değişim olmadığı için evrimin olmadığı düşüncesi oldukça temelsizdir. Evrim fikri bize yaşayan tür çeşitliliğini ve bu türlerin ortamlara böylesine iyi uyarlanmış olmalarını sağlayan özellikleri doğaüstü herhangi bir etkiye başvurmadan açıklayabilecek bir doğal süreçler kümesi sunar. Evrim 2 türlüdür: Mikroevrim ve makroevrim. Makroevrim büyük ölçüde değişimi ifade eder buna en güzel örnek dinozorların kitlesel yok oluşudur. Mikroevrim ise tür içerisindeki değişim sürecidir. Buna örnek olarak da artık kullanılmadıkları için yok olan kemikleri verebiliriz.

 

3-İspat, Teori ve Evrim

 Bugün evrimle veya bilimin temel nitelikleri ile ilgili bilgi sahibi olmayan kişiler sık sık evrimin neden teori olduğu, ispatlandıysa yasa olması gerektiğini herhangi bir argümana dayanmadan ileri sürmektedirler. Bunun için gelin teori ve yasanın ne olduklarına bakalım.

Bilimsel teoriler ortaya atılan hipotezlerin doğrulanmasında kullanılır ve oldukça sağlam delillerle test edilir. Yasa ise bilimsel bir gerçekliği içeriğini anlatmadan ortaya koyar. Örneğin suyun sabit atmosfer basıncında 100 santigrat derecede kaynadığı gerçeği bir yasadır ancak bu neden bu sıcaklıkta kaynadığını açıklamaz bu yüzden teorilere ihtiyaç duyarız. Yasalarda değişmezlik ilkesi vardır yani bir yasaya ekleme çıkarma yapamazsınız. Ancak teorilere kanıtlar ışığında ekleme çıkarma yapabilirsiniz. Evrim gibi bir bilimsel realiteyi göz önüne aldığımızda da bugün bile ekleme çıkarma yapma ihtiyacı duyuyoruz. Bu yüzden evrim bir teoridir. Ayrıca ispat konusuna gelecek olursak ispat matematikçilerin işidir. Bilim insanlarının yapabileceklerinin en iyisi, olguların aksini ispatlamakta başarısız olmaktır. Evrim içinde sık sık gündeme gelen ara geçiş formlarının olmadığı iddiası oldukça asılsızdır. Bugün çeşitli müzelerde hatta internet veri tabanı wikipedia da bile ara geçiş formları bulunmaktadır.

 

4-Darwin’in Katkıları

 Evrim aslında Antik Yunan’dan bu yana üzerinde akıl yürütülen bir konudur. Hatta sudan karaya geçiş fikri dahi aynı dönemin filozoflarının eseridir. Evrim gerçekliğinin iki önemli kurucusu vardır: Darwin ve Wallace. Darwin 1859’da Türlerin Kökeni kitabında iki önemli tez ileri sürmüştür. Bunlardan ilki soyu tükenmiş ya da yaşayan bütün türlerin birkaç orijinal hayat formunun soyundan geldiği (örneğin insan ve şempanze genlerinin yüzde 99’u ortaktır ki ortak atamız 6 milyon yıl öncesine kadar dayanır) tezidir ki tüm canlı organizmalara bakıldığında genetik kodda çok az farklılık görülmektedir ve bu da Yerküre ’deki tüm yaşamın ortak bir ataya dayandığına işaret eder. İkincisi de popülasyonda meydana gelen bir varyasyonun onu taşıyan birey için yarar sağlaması durumunda, söz konusu bireylerin hayat mücadelesinde daha avantajlı korunma şansını elde edeceklerini ve bu bireylerin meydana getireceği yeni nesillerin de diğer bireylere göre daha avantajlı olduğu tezidir biz buna doğal seleksiyon ya da doğal seçilim diyoruz. Darwin’in evrim çalışmasına en önemli katkısı, doğal seleksiyonu popülasyonun farklılaşmasına ve sonunda farklı türlere ayrışmasına neden olan bir mekanizma olarak tanımlamasıdır.

5- Bir Doğa Harikası ve Evrimin En Temel Mekanizması: Doğal Seçilim

Evrim doğal seçilim yoluyla işler ve doğal seçilim de en uygun olanın ayrışarak hayatta kalması anlamına gelir. Seçilim temel birimi kalıtımın temel birimi olan genlerdir. Genler protein sentezini kontrol ederek çalışırlar ve yararlılıklarına göre seçilirler. Bu yüzden bir genin nihai amacı gelecek nesillere aktarım yapıp hayatta kalmaktır. Genlerin aktarımı bir nevi bayrak yarışına benzetilebilir. Tekrar doğal seçilime dönecek olursak doğal seçilim asla durmaz ve geleceği de ön görmemektedir sadece doğal şartlar altında olumlu olan varyantlar biriktirir. Başlıca rollerinden biri de bireylerin proteinlerinin ve diğer enzimlerinin iyi çalışmasını sağlamaktır.

    Popülasyon bileşiminde değişim mutasyon, doğal seçilim ve genetik sürüklenme sürecinin etkileridir. Ancak doğal seçilim zararlı mutasyonları en kısa zamanda cezalandırıp gelecek nesillere aktarılmasına engel olur bu yüzden doğal seçilim bir doğa harikasıdır. Popülasyon bileşimindeki değişimde genetik sürüklenmeden bahsetmiştim; genetik sürüklenme, seçilimin olmaması durumunda yeni popülasyonun genlerinin, ebeveyn popülasyonun genlerinin rastgele bir örneklemesinin olmasıdır.

 

6- İnsanın Doğaya Müdahalesi: Doğal Seçilime Karşı Yapay Seçilim

  Yapay seçilim istenen özellikleri taşıyan hayvan ve bitkilerle yapılan seçici üretimdir. Yapay seçilimin başarılı olabilmesinin sebebi, popülasyonlar ve türler içindeki kalıtımsal varyasyon görülmesidir. Yapay seçilimin en güzel örneği de köpeklerdir. Köpeklerin ortak atası kurtlardır. Tüm köpek soyları da değişikliğe uğramış kurtlardır. İnsanlar vasıtasıyla ve yapay seçilim yoluyla günümüzde çok farklı boyuta ve görünüşlere ayrılmışlardır. Yapay seçilime örnek olarak lahanayı da verebiliriz.

 

7- Homo sapiens ve Algoritma

   Homo sapiens zeki insan demektir. Bugün yaşayan insan türü sapiens, cinsi Homo ve oymağı da Hominin’dir. Bizim geçmişimiz bugün bilinen kanıtlarla yaklaşık 300 bin yıldır. Ancak bilinen tek Homo cinsi biz değiliz. Homo erectus, Homo habilis, Neandertal gibi cinsler de vardır.

   Doğal seçilim tutku ve tiksinmeyi, üreme şanslarını hızla değerlendiren algoritmalar geliştirmiştir. Yani tutku ve tiksinme üreme için temel bir mekanizma olarak işler. İnsan da bir algoritmadır. Yalnızca ihtimalleri doğru hesaplayabilen hayvanlar gelecek nesillere genlerini aktarabilirler. İnsanda sol beyin algoritmalar üretir bu yüzden de genlerimizi gelecek nesillere aktarma konusunda oldukça başarılıyız.

8- İnsan ve Maymun

  Richard Dawkins’in de dediği gibi ‘’tarih inkârcıları’’nın sık sık insan maymundan geldiyse şimdiki maymunlar neden insan olmuyor gibi hiçbir altyapıya dayanmayan ve öylesine ileri sürülmüş boş fikirleri vardır. Darwin insanların maymunlardan geldiğini iddia etmemektedir. İnsan ve maymunların ortak bir atası vardır ve bu yaklaşık 6 milyon yıl öncesine kadar gider. Zaten daha önce de söylediğim gibi kuzenlerimiz olan şempanzelerle yüzde 99 gen ortaklığımız vardır. Bir başka ortaklık da Darwin’in İnsanın Türeyişi kitabında söylediği gibi maymunların da bulaşmayan hastalıkların birçoğuna yakalanmaya bizim gibi doğuştan yetenekli olduklarıdır.

9- Evrimin Kanıtları

  Doğaya baktığımızda (ön yargılı olmayan gözlerle) bile evrimin birçok kanıtını görebiliriz. Ancak size birkaç spesifik örnek vermek istiyorum. İnsanda maymunlardaki kadar belirgin olmasa da tüyler bulunur. Tüylerin doğada canlıyı olduğundan büyük gösterip saldırıda göz korkutma gibi bir işlevi vardır. Ancak bizim günümüzde böyle bir ihtiyacımız kalmamıştır. Çünkü bizler büyük şehirlerimizde son teknolojili alarm ve kamera sistemlerimizle güvenlik içinde yaşıyoruz. Tüylerimiz uzun zaman önce ölmüş atalarımızda işe yarayan bir şeylerin işlevsiz kalıntılarıdır.

  Bir diğer örnek ise körelmiş gözlerdir. Karanlık ortamlarda yaşayan hayvanlarda (troglobit) artık ihtiyaç duyulmayan ‘’körelmiş’’ gözler bulunur. Çünkü böyle hayvanların daha güçlü farklı duyu organlarına ihtiyaçları bulunur.

  Birçok evrim kanıtı arasında ara geçiş formları vardır. Bir biyolog olmadığım için bunlara değinmem gereksiz olacaktır ancak isteyenler için Archaeopteryx, Odontochelys semitestacea, Tiktaalik Rosae örneklerini verebilirim.

  

10- Devam Eden Evrim

  Değişen dünyada evrim her zaman devam etmektedir ve devam da edecektir. Çünkü entropi hep vardır. Canlılar da bu düzenden düzensizliğe çevreden yakaladıkları enerji ile varyasyonel değişim meydana getirerek direnirler. Richard Dawkins genler için bencildirler der çünkü tek amacı kendini ilerleyen zamanlarda devam ettirmektir. Bunun da tek yolu çevreye maksimum uyumdur. Umarım aklınızdaki soru işaretlerine cevap olabilecek bir yazı olmuştur, bilimin ışığı ile kalmanız dileğiyle…

Kaynakça:

Bahçeci,Z.(2015) Evrim. Ankara:Anı

Charlesworth, B., D. (2006) Evrim. Sinem Gül (Çev.) Dost Kitabevi

Dawkins, R. (2014) Gen Bencildir. Tunç Tuncay Bilgin (Çev.) İstanbul:Kuzey Yayınları

Dawkins, R. (2014) Yeryüzündeki En Büyük Gösteri. Polat Uygar ve Tunç Tuncay Bilgin (Çev.Edt.)  İstanbul:Kuzey Yayınları

Darwin, C. (1978) İnsanın Türeyişi. Önder Ünalan (Çev.) Onur Yayınları

Harari, Y.N.(2016) Hayvanlardan Tanrılara-Sapiens. Ertuğrul Genç (Çev.) Kolektif Kitap

Harari, Y.N.(2016) Homo Deus. Poyzan Nur Taneli (Çev.) Kolektif Kitap

Wood, B. (2015) İnsan Evrimi. Nursu Örge (Çev.) Dost Kitabevi